اکچویتور پنوماتیک Pneumatic Actuators یا اکچویتور نیوماتیک که به آن اکچویتور بادی یا عملگر بادی نیز در ایران گفته می شود،در زمانی که در صنایع مهم وحساس سرعت باز و بست شیر موضوعیت پیدا می کند و حساسیت زمانی در کنترل سیال مطرح می شود، همین طور هنگامی که به علت تعداد بالای شیر و اکچویتور در یک کارخانه هزینه تأمین این تجهیز به صورت برقی بسیار بالا و هنگفت تمام می شود، دیگر عملگر های برقی با تمام مزیت شان کاربرد ندارند و اولین و بهترین گزینه اکچویتورهای پنوماتیک می باشد. اکچویتور پنوماتیکی را نیز می توان به طریق برقی نیز کنترل کنید، کافیست سلونوئید ولوها یا نامور (Solenoid Valve) بر روی این عملگر نصب کنید تا از طریق بوبین ها که دستور 24 ولت یا 220 ولت را به سر بوبین و نامور انتقال و عملیات باد به اکچویتور داده شود. اکچویتور پنوماتیکی کاربردی بسیاری در صنایع پالایشگاهی، پتروشیمی، نفت و گاز، نیروی بخار، مواد غذایی و… دارد، چرا که عملگر بادی بیشتر بر روی شیرآلات صنعتی و تجهیزات یک چهارم دور یا Part-Turn نصب می شوند. اکچویتورهای بادی Aumuto از سایز 32 میلی متر تا 400 میلی متر بوده و همچنین برندهای دیگری نیز از عملگرهای پنوماتیک ساخت کشور اسپانیا با برند Prisma با کیفیت بسیار بالا در انبار نیز موجود است.این عملگر نسبت به عملگرهای برقی عموماً در صنایعی پیشنهاد می شود، که سرعت باز و بسته شدن لحظه ای، قیمت اقتصادی تر، راه اندازی سریع و عدم نیاز به برق مورد نظر است.
عملگر بادی به دو دسته تقسیم شده اند که دلیل این تقسیم بندی نوع عملکردشان بر روی انواع شیر است، دسته اول عملگر پنوماتیک Double Acting (دبل اکتینگ) و دسته دوم عملگر پنوماتیک Single Acting (سینگل اکتینگ) می نامند.
در صنایع مختلف موقعیت هایی وجود دارد، همیشه یک موقعیت شیر در فرآیند تولید برای اتاق فرمان (DCS) موضوعیت دارد و مهم می باشد. برای مثال بسیاری از شیر ها در فرآیند ها یا همیشه در موقعیت باز هستند ( Normally Open ) و یا در موقعیت بسته ( Normally Close ) هستند، استفاده می شود.این شیر ها و موقعیت های مشابه به این مسئله توسط عملگرهای پنوماتیک که تک عملکرد هستند، باز و یا بسته می شوند. این اکچویتورهای پنوماتیک که در صنعت با نام سینگل اکتینگ یا عملگر فنر برگشت نامیده می شوند سهم بسیار زیادی از کاربرد اکچویتور پنوماتیک را در اختیار دارند.
اکچویتورهای پنوماتیک سینگل اکتینگ در دو طرف خود دارای فنرهایی جهت تک عملکرد شدن خود دارند که این مسئله باعث می شود فشار هوا فقط در یک مسیر عمل کرده و ابتدا با غلبه بر نیروی فنرها سپس بر گشتاور لازم برای حرکت استم شیر فائق آمده و شیر را باز یا بسته نماید و به محض از بین رفتن فشار هوا نیروی فنرها دوباره اکچویتور و شیر را به حالت ابتدایی خود بر می گرداند.تعداد فنرها در عملگرهای فنر برگشت می تواند از 2 عدد تا 12 عدد متغیر باشد که این تعداد مختلف با فشار هوای متفاوت می توانند گشتاورهای خروجی متنوعی برای اکچویتور ایجاد کند که جداول گشتاورهای ایجاد شده توسط این عملگرهای فنر برگشت در کاتالوگ اکچویتورهای پنوماتیک آئوموتو موجود می باشد.
این نوع عملگر بادی در دو عملکرد باز کردن و بستن شیر نیاز به فشار هوای ابزار دقیق برای عملکرد های خود می باشد. این بدان معناست که گشتاور لازم برای حرکت ساقه شیر می بایست با فشار هوای وارد شده بر اکچویتور تأمین شود. با توجه به انتخاب اکچویتور بر روی شیر این فشار هوا برای باز کردن و بستن شیر در این عملکرد ( دبل اکتینگ ) می تواند از 2 بار تا 8 بار متغیر باشد. هر چه سایز عملگر بر روی شیر با توجه به فشار کارکرد آن بزرگ تر انتخاب شود، حجم هوای بیشتری داخل اکچویتور رفته و گشتاور بیشتری ایجاد می کند، برای مثال برای شیر بال ولو سایز 2 اینچ اکچویتور پنوماتیک سایز 75 میلی متر مناسب می باشد. این اکچویتورد طبق جداول کاتالوگ اکچویتور های آئوموتو در فشار هوای 4 بار حدود 40 نیوتون متر گشتاور تولید می کند، که این گشتاور برای اکچویتور سایز 83 در فشار هوای 3 بار و حتی کمتر از آن ایجاد می شود. این مطلب گواه این نکته می باشد که با بزرگ شدن سایز اکچویتور گشتاور لازم برای باز و بستن شیر در فشار هوای کمتری عملکرد باز و بسته کردن شیر را انجام دهد.
شایان ذکر است که تنها نکته نسبتا منفی این کار بالا رفتن هزینه خرید اکچویتور بزرگتــر می باشد.ولی در طولانی مدت به علت بالا رفتن عمر اکچویتور ها اختلاف خرید اکچویتور سایز بزرگ تر با سایز کوچک تر را مقرون به صرفه می کند. با توجه به توضیحات فوق اکچویتور های پنوماتیک دبل اکتینگ آئوموتو از سایز 32 تا 400 موجود و برای نصب بر روی شیر های یک چهارم دور در صنایع مختلف قابل استفاده می باشد.
عملگر بادی به دلیل ساختار داخلی آن که صورت ساختار چرخ دنده ـ شانه یا همان Rack & Pinion می باشد، به صورت حرکت یک چهارم دور یا همان 90 درجه در خروجی عمل می کند. این بدان معناست که حرکت خروجی این عملگر به صورت یک ربع دایره می باشد که متناسب برای شیرهای توپی(Ball Valves) یا بال ولو ، شیرهای پروانه ای (Butterfly Valves) یا همان شیرهای باترفلای ولو و همینطور شیرهای سماوری یا پلاگ ولو و دیگر خانواده شیرهای یک چهارم دور (Plug Valves)مناسب می باشند.
این عملگر در بسیاری دیگر صنایع نیز کاربرد دارد.
از نگرانی های خریداران اکچویتور تعمیرات، سرویس و قطعات یدکی عملگرها است، آئوموتو با داشتن تیم فنی و داشتن انبار بزرگی قطعات یدکی کامل از فنرهای اکچویتورهای پنوماتیک از سایز 42 به بالا و آداپتورهای ستاره ای به مربعی جهت نصب بر روی شیرآلات و سلونوئید ولوها یا نامور (Solenoid Valve) و لیمیت سوییچ های (Limit Switch Box) مناسب برای انوع عملگرهای بادی در تعداد و سایزهای مختلف پشتیبان مشتریان خود است.