شیر پروانه ای (Butterfly Valve) یک نوع شیر پارت ترن یا 90 درجه دو طرفه است که با استفاده از گشتاور وارد شده از هندویل و قدرت خود سیال عمل میکند و برای کنترل جریان سیالات (مایع یا گاز) مورد استفاده قرار میگیرد. این شیرها نقش مهمی در سیستمهای اتوماسیون صنعتی و کنترل فرآیند ایفا میکنند. این شیرها در صنعت به عنوان شیرهای با سرعت بالا شناخته می شوند. این بدان معناست که در حالتی این این شیرها 30 درصد بازشوند، 70 درصد سیال را از خود عبور می دهند.
شیرهای پروانهای یکی از پرکاربردترین شیرآلات صنعتی هستند که به دلیل طراحی ساده، عملکرد مطمئن و قیمت مناسب که دارند جایگاه خاصی در صنایع مختلف پیدا کردهاند. امروزه با گسترش فناوریهای اتوماسیون صنعتی، ترکیب این شیرها با اکچویتورهای پیشرفته به یکی از ملزومات خطوط تولید و فرآیندهای صنعتی تبدیل شده اند.
این مدل شیر پروانه ای یکی از پر کاربردترین و پر مصرف ترین شیرهای پروانه ای در صنعت می باشد. در بیشتر خطوط لوله به علت کمبود جا در خط لوله و محدودیت مکانی و صرفه جویی از این نوع شیر استفاده می کنند. این نوع شیر با عرض کم در خط لوله جا می گیرد.
این مدل از شیرهای پروانه ای در انتهای خط لوله ها استفاده می شود. در انتهای خط لوله بوسیله این شیر خط لوله بسته می شود.
این مدل از شیرهای پروانه ای در خطوط لوله ای استفاده می شوند که اتصال این خطوط بوسیله فلنج می باشد . ساختار این شیرهای پروانه به گونه ای است که در خطوط لوله بوسیله دو فلنجی که در دو طرف خود دارند به فلنج های خط لوله بسته می شوند.
1. اکچویتور دستی (Manual Actuator):
شیرهای پروانه ای در حالت معمول به صورت دستی استفاده می شوند. با اهرمی که به استم شیر متصل می باشند شیر را با حرکت 90 درجه ای باز و یا می بندند. اما در شیرهای پروانه ای سایز بالا که گشتاور زیادی برای باز و بسته کردن شیر نیاز می باشد، از گیربکس های حلزونی استفاده می شود. هندویل این گیربکس ها چند دور می زند و خروجی این گیربکس یک حرکت 90 درجه انجام می شود.
2. اکچویتور پنوماتیک (Pneumatic Actuator)
زمانی که شیرهای پروانه ای در سیستم اتوماسیون استفاده می شوند، نصب و راه اندازی اکچویتور بر روی این شیرها صورت می گیرد. یکی از انواع اکچویتورها، عملگرهای پنوماتیک می باشد که بوسیله نیرو و فشار هوا موجود در کارخانه عمل کرده و شیرها را باز و یا می بندند.
3. اکچویتور برقی (Electric Actuator)
در بخش دیگر اتوماسیون شیرآلات صنعتی که اکچویتور برقی استفاده می شوند. اکچویتورهای الکتریکی که به صورت پارت ترن استفاده می شوند چه در حالت On/Off و چه در حالت کنترلی بر روی شیرهای پروانه ای نصب شده و آنها باز و بسته می نمایند.
4. اکچویتور هیدرولیکی (Hydraulic Actuator)
این نوع اکچویتورها که در صنعت کاربرد کمتری دارند نیز بر روی شیرهای پروانه ای نصب می شوند و آنها را باز و بسته می کند.